به اشتراک بگذارید
صنعت خودروسازی ما که چهار دهه فقط مهندسی معکوس کرده، مشکلی اساسی دارد. این مشکلات از دو زاویه آلایندگی و ایمنی رانندگی هرسال هزاران قربانی می‌گیرند. استاندارد آلایندگی هوا برای خودروهای شخصی در جهان یورو 6 است، لیکن در کشور ما به دلیل ناتوانی خودروسازان در به‌روزسازی تکنولوژی مورد استفاده، تطبیق با این استاندارد چندین سال است که به تعویق افتاده است. طبق ماده 4 قانون هوای پاک، استاندارد آلایندگی هوا در کشور از فروردین 1401 استاندارد یورو 6 است؛ این در حالی است که تا به حال حتی یک خودرو با چنین استانداردی در کشور تولید نشده است. دو شرکت خودروسازی ایران خودرو و سایپا در سالیان اخیر سخت کوشیدند تا محصولات تولیدی خود را به استاندارد آلایندگی یورو ۵ برسانند، موضوعی که هنوز در بسیاری از مدلهای تولیدی آنها عملی نشده است. واقعیت صنعت خودروسازی ما این است که به جای تولید خودرو ملی ایمن و قابل صادرات، سلاح کشتار جمعی تکثیر کرده‌ایم و در خیابانها ریخته‌ایم.
سال 1400 سال خوبی نبود. نه برای اقتصاد دولتی، و نه خصوصی. نه کارآفرینان موفق بودند، نه سرمایه‌گذاران تشویق شدند و نه تولیدکنندگان مشغول! از این رو سال 1400 سال رکود تولید بود. در چنین شرایطی جای تعجبی نداشت که بخش واردات کشور پرکارترین بخش اقتصادی ایران باشد. در دو دهه بحران هسته‌ای کشور که تحریمهای بین‌المللی و فرار سرمایه‌گذاری خارجی را به همراه داشت، مسئولان کشور با ممنوع کردن بسیاری از اجناس وارداتی «خودتحریمی» کردند. این خودتحریمی‌ها در کنار تحریمها، موازنه عرضه و تقاضا را در بازار به هم زد و امواج سهمگین گرانی و کمبود موجودی را در برداشت. در بین صنایع تولیدی کشور اما هیچ صنعتی به اندازه خودروسازی کشور از انزوای بین‌المللی سالهای اخیر لطمه ندیده و البته برخورد ترجیحی نظام به این صنعت هم باعث کاهش رقابت پذیری تولیدات داخلی شده است. در ضمن تحریمهای اقتصادی باعث شد خودروسازان داخلی نتوانند بسیاری از قطعات مورد نیاز خود را وارد کنند و بدین ترتیب بازار نابسامان خودرو در کشور بر مصائب اقتصادی و معیشتی مردم افزود. در چنین شرایطی تصمیم دولت برای خودتحریمی مانع از واردات خودرو به کشور شد، امری که تنها به وخیم‌تر شدن وضعیت انجامید.
متاسفانه در کشور ما به اشتباه واردات، اقدام علیه تولید ملی تبیین شده، درحالیکه تجربه چند سال اخیر به وضوح نشان داده که با محدودسازی واردات، ناکارآمدی صنایع تولیدی کشور محسوس‌تر شده و در نبود رقابتهای بین‌المللی، محصولات داخلی بی‌کیفیت‌تر هم شده‌اند! درحالیکه واردات به اندازه و در جهت تأمین نیازهای کشور، هم موجب ایجاد رقابت در بازارهای داخلی و به چالش کشیدن تولیدکنندگان داخلی برای بهبود کیفیت می‌شود، و هم عرضه و تقاضا را تعدیل کرده و از مصرف‌کننده حمایت می‌کند. در آستانه سال نو که امید است با امضای مجدد توافق هسته‌ای و لغو تحریمهای کمرشکن همراه باشد، مردم، تاجران و سرمایه‌گذاران کشور هنوز آرزوی روزی را دارند که دیگر با خودتحریمی و لابی‌گری کاسبان تحریم، کالاهای با کیفیت (چه تولید داخل و چه خارج) در بازارهای کشور نایاب نباشند. تصمیم اخیر دولت برای آزادسازی واردات، هرچند چون نوشدارو پس از مرگ سهراب است، ولی در صورت تداوم می‌تواند شوک لازمه به خودروسازان داخلی وارد کند تا بجای بهینه‌سازی پلتفرمهای قدیمی کشورهای دیگر، برای تحقیق، توسعه و تولید یک پلتفرم جدید سرمایه‌گذاری کنند.
سال 1400 بجز محدودیتهای بین‌المللی در صادرات و تأمین مواد اولیه و یا قطعات مورد نیاز، سال محدودیت منابع انرژی نیز بود. این محدودیت انرژی که سالهاست مصارف شهری و صنعتی را مختل کرده، به کیفیت زندگی شهروندان و میزان تولید صنایع آسیبهای فراوانی وارد کرد. بجز صنعت خودروسازی، صنایعی چون فولاد و سیمان کشور نیز که چندین دهه است که در تلاش برای دستیابی به کف استانداردهای بین‌المللی هستند، با وجود تحریمها، فرار سرمایه‌گذاری خارجی و نبود منابع انرژی کافی دگرباره دچار کاهش رشد تولید شدند. در سال 1400، همچون چند سال گذشته شاخص تولید صنعتی هیچگاه رشد قابل‌توجهی نداشت. نگاهی به گزارش‌های ماهانه پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی در این زمینه نشان می‌دهد که رشد قریب بالاتفاق صنایع کشور منفی بوده است.
صنعت خودروسازی ما که چهار دهه فقط مهندسی معکوس کرده، مشکلی اساسی دارد. این مشکلات از دو زاویه آلایندگی و ایمنی رانندگی هرسال هزاران قربانی می‌گیرند. استاندارد آلایندگی هوا برای خودروهای شخصی در جهان یورو 6 است، لیکن در کشور ما به دلیل ناتوانی خودروسازان در به‌روزسازی تکنولوژی مورد استفاده، این استاندارد چندین سال است که به تعویق افتاده است. طبق ماده ۴ قانون هوای پاک، استاندارد آلایندگی هوا در کشور از فروردین 1401 استاندارد یورو 6 است؛ این در حالی است که تا به حال حتی یک خودرو با چنین استانداردی در کشور تولید نشده است. دو شرکت خودروسازی ایران خودرو و سایپا در سالیان اخیر سخت کوشیدند تا محصولات تولیدی خود را به استاندارد آلایندگی یورو ۵ برسانند، موضوعی که هنوز در بسیاری از مدلهای تولیدی آنها عملی نشده است.
اما دلیل ناتوانی صنعت خودروسازی در رعایت استاندارد آلایندگی هوا چیست؟ پلتفرم خودروهای تولیدی در کشور ما بسیار قدیمی هستند. استفاده از این نوع پلتفرمهای قدیمی باعث شده که بنزین موجود در جایگاه‌های سوخت‌رسانی کشور نیز تنها براساس نیاز فعلی این پلتفرمها تولید شوند. لذا هم پلتفرمهای خودروسازی و هم تکنولوژی تولید سوخت در کشور ما نیاز به به‌روزرسانی است، امری که تنها با واردات تکنولوژی حل می‌شود. این موضوع برای اولین بار در مصاحبه چند هفته پیش مدیرعامل شرکت سایپا در برنامه تهران 20 مطرح شد. در آن برنامه محمدعلی تیموری، با اذعان به اینکه خودروسازان ایرانی تابه‌حال برای دریافت طرح کامل یک خودرو سرمایه‌گذاری نکرده‌اند، تایید کرد که موتور همه خودروهای طراحی شده در ایران تا به امروز نمونه تقویت‌شده موتورهای وارداتی به کشور هستند و برخلاف بسیاری ادعاهای مدیران و مسئولان این صنعت، تابه‌حال چیزی به نام خودرو ملی که از صفر تا صدش تولید داخل باشد در کشور ساخته نشده است.
در بخشی دیگر از سخنانش، تیموری اعتراف کرد که شرکت سایپا هیچوقت برای خرید طرح اصلی دیزاین و قطعات پراید سرمایه‌گذاری نکرد و پس از دور اول واردات و مونتاژ داخلی پراید، به مهندسی معکوس آن پرداختند. این یعنی هیچکدام از موتورهایی که گفته می‌شد تولید داخل هستند، براساس طرح اوریجینالش تولید نشده و همه مهندسی معکوس‌شده بوده‌اند که بخودی خود در عملکرد بهینه این موتورها تأثیر منفی دارد. از این رو جای تعجبی ندارد که استانداردهای آلایندگی و ایمنی رانندگی خودروهای تولیدی کشور در حد استانداردهای 30 سال گذشته فراتر نرفته است.
درحالیکه تیموری سخت کوشید تا چهار دهه خودروسازی در کشور را بعنوان صنعت تولید ملی خودرو به مخاطب معرفی کند، مخاطبی که خودروی ایرانی سوار شده، با شنیدن سخنان او به خوبی می‌دانند که علت کیفیت پایین خودروهای داخلی همین چهاردهه مهندسی معکوس است که باعث شده چهل سال «به سمت خودروساز شدن در حال حرکت باشیم». نتیجه این چهار دهه سیاستهای غلط و عدم‌سرمایه‌گذاری در «تحقیق و توسعه» به معنای کلمه، باعث تولید خودروهای غیرایمن و آلاینده شده است. در این مدت کیفیت پایین و سوانح دلخراش نفرت مردم از خودروهای تولید ملی و صنعت خودروسازی را در بر داشته است.
مازیار بیگ‌لو، دبیر انجمن قطعه‌سازان خودرو، اخیرا در برنامه فرامتن با اشاره به نارضایتی شدید مردم از صنعت خودروسازی، با اشاره به حوادث مرگبار رانندگی در ماههای اخیر گفت: «در کشور استانداردهای 85 گانه‌ای خودرو وجود دارد که متاسفانه همه آنها بر روی پلتفرمهای قدیمی موجود، قابل اجرا شدن نیستند». او ریشه ناتوانی صنعت خودروسازی در ارتقاء کیفیت محصولات خود را در «سیاستهای اقتصادی کشور» دانسته و میگوید: «به نقطه بدینه در مقابل نقطه بهینه رسیده‌ایم، یعنی قطعه‌ساز، خودروساز، مردم و مجلس ناراضی هستند و در نهایت یک نفرت ملی از خودروسازی در کشور به وجود آورده‌ایم». کیفیت پایین تولیدات خودروسازان کشور در جلسه اخیرشان با رهبری نیز مورد انتقاد واقع شد و تذکراتی گوشزد شد. این موضوع در دیدار سرزده ریاست جمهوری از ایران خودرو نیز مشهود بود که گلایه‌های متعددی از ایشان نسبت به خودروهای ناقص که در انتظار قطعه خاک می‌خورد شنیده شد. براستی راه حل ارتقای کیفی چیست؟
چندی پیش در همایشی با عده‌ای از متخصصین حوزه خودرو، این سئوال مطرح شد. نتیجه این بود که صنعت خودروسازی آنچنان در توفان قطحی قطعات و کمبود نقدینگی گرفتار شده که بهیچوجه به فکر سرمایه‌گذاری یا تحقیق و توسعه نیست. در همه جای دیگر دنیا این دو مورد جزو اساسی‌ترین مبانی خودروسازی است. چراکه خودروسازان خارجی در حال حاضر سود سرمایه‌گذاری کلان خود در خودروهای برقی را می‌خورند که باعث ایجاد پلتفرمهای جدید که به دلیل قابل‌استفاده بودن در مدلهای مختلف برندشان شده است. اما این موج جدید که آینده صنعت خودروسازی جهان را به سمت بسیار تازه و ناشناخته‌ای برده، در صنعت خودروسازی ملی ما نیز قابل تحصیل است؟ جواب این پرسش مثبت است، اگر اشتباهات گذشته تکرار نشود.
رویکرد فعلی برای ادامه دادن خط مشی بهینه‌سازی موتورهای درون‌سوز و تولید خودروهای طراحی داخل تنها تکرار اشتباهات گذشته در تولید خودروهای غیراستاندارد و غیرایمنی است. صنعت خودروسازی ما باید بپذیرد که در عصر موتورهای درون‌سوز، بازی را باخت. اما بازی هنوز تمام نشده و با سرمایه‌گذاری صحیح، ایجاد زیرساختهای لازم و مدیریت مدبرانه امور می‌توان صنعت خودروسازی کشور را از نو ساخت؛ این بار حول موتورهای برقی. برنامه واردات خودرو آریزو از چین بعنوان اولین خودرو برقی در ایران تکرار اشتباهی است که با واردات پراید و متعاقباً مهندسی معکوس آن اتفاق افتاد. صنعت خودروسازی ما باید کار تحقیق، توسعه، طراحی و تولید خودرو را از نقطه صفر، از ب بسم‌الله آغاز کند. برای اینکار سرمایه‌گذاری لازم و مدیریت صحیح لازم است تا با واردات تکنولوژی و دانش فنی روز، پلتفرمی بومی در کشور ایجاد و تولید شود.
