قدرت گرفتن سریع طالبان در افغانستان برای همه کشورهای جهان تعجب آور بود و مقامهای کشور ما هم برغم اینکه تعاملاتی با این گروه داشتند، گمان نمی‌کردند به این سرعت نظام حاکم بر افغانستان سقوط کند و طالبان بر تمامی مناطق مسلط شود. واقعیت این است که ما در مقابل یک عمل انجام شده قرار گرفتیم و منفعلانه ظهور طالبان و سقوط نیروهای نزدیک به ایران را نظاره کردیم. برغم انتقاداتی که به عکس العمل ایران وارد می‌شود، باید توجه داشت که یک نوع عملگرایی در رفتارهای چند هفته گذشته ایران نهفته بود، یک نوع عملگرایی که متاسفانه در دهه‌های اخیر در سیاست خارجه کشورمان غایب بوده است.

در واکنش به حملات پنجشیر و مداخله پاکستان در امور افغانستان، مجید تخت روانچی سفیر کشورمان در سازمان ملل، این حملات را محکوم کرده و گفته که هر دولتی که با زور در افغانستان به قدرت برسد، به رسمیت شناخته نخواهد شد. درحالی که دیپلمات ارشد کشورمان به طور تلویحی به انتقاد از مداخله‌گری‌های پاکستان پرداخته، با صراحت شعارهای قیلی را تکرار کرده و وضعیت امروز افغانستان را نتیجه مستقیم مداخله آمریکا و نیروهای خارجی دانسته است. ما در تعامل با همسایه‌های شرقی خود به درستی با عمگرایی رفتار می‌کنیم و اجازه سایه افکندن ایدئولوژی بر سیاست خارجی را نمی دهیم، اما وقتی پای ارتباط با غرب و همسایه‌های غربی به میان می آید، منافع ملی را فدای ایدئولوژی (و بدتر از آن، رویکردهای جناحی) می‌کنیم.

فاجعه کرونا در کشور تصویر تاریکی از چند ماه آینده ترسیم کرده است. وضعیت بحرانی در بسیاری از شهرها، به ویژه در مشهد که میزان ابتلا، بستری شدن و مرگ ناشی از کرونا بسیار بالاتر از میانگین کشوری است، پیش بینی مراجع بین‌المللی مبنی بر بالارفتن تعداد مبتلایان و افزایش شمار فوتی‌ها را به تحقق نزدیکتر میکند. وزارت بهداشت اعلام کرده در روز جمعه، 22 مرداد، کرونا بالغ بر 527 نفر قربانی گرفته است و بر این اساس اکنون تعداد کل فوت شدگان از 100 هزار نفر گذشته است. البته آمارهای غیررسمی، تعداد قربانیان را 200 هزار نفر تخمین می‌زند.

بیش از یک سال است که مراکز درمانی و مراقبان بهداشتی و پزشکی شب و روز بدون وقفه در خدمت به بیماران کرونایی با امید فردایی بهتر شب را به روز رسانده‌اند، اما متاسفانه این امید اکنون به ناامیدی گرائیده و از دست رفتن روزانه مبتلایان و افزایش دقیقه به دقیقه بیماران کرونایی نه تنها تاب و توان مدافعان سلامت را به انتها رسانده بلکه کمبود دارو، سرم و وسایل پزشکی مورد نیاز نیز به دردی مضاعف برای سیستم درمانی کشور تبدیل شده است. موج پنجم کرونا همچنان با سرعت در تاخت و تاز است و رنگ قرمز 336 شهر کشور، در کنار وضعیت نارنجی 84 شهر، حکایت از شناسائی حدود 41 هزار بیمار جدید، بستری شدن بیش از 5 هزار نفر، و جان باختن حدود 5 هزار نفر طی یک هفته دارد.

قرارداد اخیر 27  میلیارد دلاری شرکت فرانسوی توتال با عراق برای انجام چهار پروژه گازی در جنوب آن کشور که بیشترین میزان سرمایه گذاری خارجی برای توسعه بخش انرژی درعراق است نه تنها نیاز انرژی آن کشور به ایران را کاهش خواهد داد بلکه خاطره تلخ کنار کشیدن شرکت توتال از پروژه 5 میلیارد دلاری توسعه فاز 11 پارس جنوبی را بار دیگر برای ما زنده میکند آن هم درشرایطی که ادامه مذاکرات برجامی هنوز در حال تعلیق است و ادامه این مسیر تهدیدی جدی برای صادرات گاز کشور به عراق خواهد بود، زیرا به گفته وزیر نفت عراق به دلیل ارزان بودن گازی که در داخل تولید می شود پروژه توتال کمک خواهد کرد که عراق واردات گاز از ایران را قطع کند. 

امضای قرارداد صادرات گاز ایران به عراق درسال 1396 که پس از سال ها بر روی کاغذ ماندن مسیر همواری برای عراق در راستای تامین نیازهای انرژی خود و برای ایران به عنوان منبعی به منظور افزایش درآمدهای صادراتی فراهم کرده بود خیلی زود در رویاروئی با چالش تحریم ها و مواجهه با موانع و محدودیت های بانکی که انتقال این درآمد را برای کشورمان غیرممکن کرده بود به یک جاده یک سویه تبدیل شد، اما به رغم کاهش، صادرات روزانه گاز به آن کشور همچنان ادامه یافت و اکنون درحالی که درسال های اخیر کشورما نتوانسته در جذب سرمایه های خارجی برای توسعه زیر ساخت های انرژِی موفق باشد، عراق با وجود قرارداد توتال، به گفته تحلیلگر انرژی رضا زندی، در توسعه میادین نفت و گاز که نهایتا به ثروت ملی تبدیل می شوند از ایران پیشی گرفته است و حتی در پی یافتن جایگاه خود در بازار انرژی و ژئوپلیتیک منطقه است.

در حالیکه به اعتقاد برخی از کارشناسان علوم سیاسی، دولت حجت الاسلام رئیسی برخاسته از یک گفتمان داخلی نیست اما با توجه به نیازهای جامعه مجبور به پذیرش برخی از مطالبات مردمی از جمله مبارزه با فساد خواهد شد. فساد موجود در دستگاه های حاکمیتی آسیب‌های جبران‌ناپذیری به کشور وارد کرده و در نهایت ارکان نظام را سست خواهد کرد. به همین دلیل است که مقام معظم رهبری در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری آقای رئیسی تأکید داشتند که باید بی امان با فساد و مفسد مبارزه کرد. 

بر کسی پوشیده نیست که بر اساس آخرین گزارش های سازمان شفافیت بین الملل ایران با امتیاز 25 از 100 از نظر میزان فساد با کشورهای لبنان، نیجریه، موزامبیک، گواتمالا و ماداگاسکار هم رده است.  به طور اجمالی، ضعف در ساختارهای مردم سالار و نبود آزادی رسانه‌ای که بتواند به کشف فساد کمک کند مهمترین دلایل افزایش فساد در یک کشور هستند و هر چه سهم بخش دولتی از اقتصاد یک کشور بیشتر باشد، احتمال فساد هم بیشتر می شود. تعریف فساد در این گزارش «سوء استفاده از قدرت در بخش عمومی در راستای نفع شخصی است.» نکته قابل توجه در این تعریف این است که چه کسانی به بخش عمومی دسترسی دارند. فساد و مفسد را باید در آنجا شناسایی و با آن مبارزه کرد؟

پس از تلاش‌های دولت دوازدهم برای پیوستن به کنوانسیون FATF، ارجای تصمیم‌گیری از مجلس به مجمع تشخیص مصلحت نظام، اتمام مهلت مجمع برای تصمیم گیری و مسکوت ماندن آن، و نهایتا دستور رهبری برای بررسی مجدد توسط مجمع تشخیص مصلحت، سرنوشت پیوستن کشورمان به این کنوانسیون که برای پیشبرد اهداف اقتصادی و سیاسی کشور از اهمیت بسزائی برخوردار است هنوز مبهم و نامعلوم است، و باید دید که آیا این بار نیز با سپری شدن مهلت قانونی یک سال پس از دستور رهبری باز این موضوع مسکوت خواهد ماند یا به رغم اعلام ماه گذشته مجید انصاری مبنی بر قرارنداشتن موضوع اف ای تی اف در دستور سال جاری مجمع تشخیص مصلحت، دولت سیزدهم برای بررسی و تصویب آن در این مجمع تلاش خواهد کرد؟

درحال حاضر نگاهها به سوی وزیر امور خارجه و سرنوشت مذاکرات برجامی است که بتواند روابط ایران با دنیا را بهبود بخشد و رویکرد واقع بینانه‌ای نسبت به جامعه بین‌المللی ایجاد کند. بسیاری از مخالفان پیوستن به FATF می‌گوید عضویت در این کنوانسیون، دور زدن تحریمها را دشوارتر میکند. در مقابل این بحث مطرح میشود که مبنای تجارت را نباید بر دور زدن تحریم ها گذاشت زیرا این راه حلی درازمدت نیست و در کوتاه مدت هم تنها کاسبان تحریم از آن سود می برند. همانطور که مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران گفته، قیمت دلار در یک ماه گذشته حدود 3 هزار تومان افزایش یافته و تنها خبرهای خوش از شروع دیپلماسی قوی دولت و مذاکرات، لغو تحریم ها، بازگشت ارزهای بلوکه شده و نگاه مثبت به عضویت در FATF می‌تواند بازارها و فعالان اقتصادی را به آینده امیدوار کند، زیرا ثبات اصلی‌ترین نیاز اقتصاد ایران است.

گزارشها حاکیست حسین امیرعبداللهیان، گزینه احتمالی رئیسی برای وزارت امور خارجه، دو ساعت با معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفتگو کرده و به مقامات اروپایی گفته است که ایران متعهد به بازگشت به مذاکرات وین است. آیت الله رئیسی هم در مراسم تحلیف گفت: «تحریم‌ها علیه ملت ایران باید لغو گردد و از هر طرح دیپلماتیک که باعث انجام این امر شود استقبال می‌کنم.» آیا به زودی شاهد دور هفتم مذاکرات خواهیم بود؟ واقعیت آنست که وضعیت اقتصادی کشور به قدری وخیم است که ما حقیقتا گزینه‌ای جز مذاکره و رسیدن به توافق وجود ندارد، زیرا نهایتا این توافق برای ما کم هزینه‌تر از ادامه وضعیت فعلی خواهد بود.

یکی از موارد مورد گفتگو و توافق ضمنی طی شش دور مذاکرات که هنوز نیاز به مذاکرات گسترده‌تر و رسیدن به توافق نهایی دارد استفاده محدود ایران از برخی سانترفیوژها و کاهش سطح غنی‌سازی فعلی کشور در قبال رفع قسمتی از تحریم‌های بانکی و نفتی و خروج اشخاص حقیقی و حقوقی از فهرست تحریم ها و همچنین حذف نام سپاه پاسداران از فهرست گروه های تروریستی است. البته کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در آژانس، گفته است اینکه طرف مقابل به تفاهم هسته ای به عنوان پلی برای ورود به سایر موضوعات غیرمرتبط مانند مسائل منطقه‌ای و موشکی نگاه میکند، کاملا با اهداف گفتگوها در تعارض است. اشاره غریب آبادی به چیزی است که از آن به «روح توافق» یاد شده بود، و هرچند در بسیاری از موارد بر روی کاغذ نیامده بود، از ابتدا مورد توجه تمامی قدرتهای جهانی، از جمله روس و چین بود.

هم زمانی اصرار مجلس برتصویب طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی با ایجاد حسابهای جعلی افراد معروف و غیر معروف در اپلیکیشن روبیکا و اقداماتی دیگر مانند کاهش سرعت اینترنت و اخذ مالیات از کسانی که در شبکه های اجتماعی توسط بیش از 500 هزار نفر دنبال می شوند، همگی تایید کننده این واقعیت است که حاکمیت در فضای مجازی هم مثل فضای فیزیکی عمل می‌کند و نه احترامی برای حریم خصوصی و حق مالکیت قائل است و نه دغدغه کارآیی و افزایش بازدهی را دارد. بنظر می‌رسد به رغم مخالفتهای بیشمار کاربران و برغم به راه افتادن کارزاری با امضای بیش از یک میلیون نفر در مخالفت با طرح به اصطلاح صیانت، تصویب آن تسهیل و تسریع شود. عملکرد روبیکا و اقدامات مشابه اما، درعین حال که «صیانت از حقوق کاربران» را زیر سئوال برده، بیش از پیش به بی اعتمادی کاربران نسبت به پیام‌رسان‌های داخلی دامن زده است.

نقض حریم شخصی توسط روبیکا ادعای حامیان طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی مبنی براین که اپلیکیشن های خارجی به حریم شخصی کاربران احترام نمی گذارند را بیش از پیش بی اعتبار کرده و تردیدی باقی نگذاشته که هدف از این اقدام خلاف قانون توسط روبیکا تکرار اتفاقی است که چند سال پیش به  فیلتر شدن تلگرام و جایگزینی آن با پیامرسان سروش منجر شد، تا اکنون نیز هم زمان با طرح صیانت مجلس و ایجاد محدودیت در استفاده از شبکه های اجتماعی خارج از کشور به تدریج روبیکا جایگزین اینستاگرام شود.  این اقدام نه تنها سر و صدای کاربران شبکه های اجتماعی را درآورده، بلکه بسیاری از فعالان اقتصادی نیز دست به اعتراض برداشته اند. حسین سلاح ورزی در صفحه توئیتر خود نوشته «فضاحت روبیکا در جعل و دزدی هویت برای حکمرانان درس خوبی دارد. این شبکه های اجتماعی انحصاری "به فرموده" برای رقابت با مشابه خارجی قبل از فناوری نیازمند دستیابی به قدری عقل و شعور و اخلاق اند».

آغاز کار دولت سیزدهم درحالی کلید می خورد که موج پنجم کرونا، کشور را در فاجعه‌ای عمیق فرو برده، شرایط بسیاری از استان‌ها را به نحوی فزاینده بحرانی کرده و با کاهش ظرفیت بیمارپذیری بیمارستان‌ها، مردم را با دغدغه هزاران سئوال از وضعیت سلامتشان و مسئولان کشور را با ناتوانی در پاسخ به این وضعیت فوق بحرانی و بی سابقه مواجه ساخته است. عمق این فاجعه و شمار قربانیان آن به حدی شده که برخی به آن لقب «قاتل زنجیره ای» داده اند. هرچند سوء مدیریت و پیچیدگی های بروکراتیک و کمبود تخت‌های بیمارستان را می توان به عتوان عوامل وضعیت موجود برشمرد، ولی مشکل اصلی در سوء سیاستگذاری بوده که کشور را به یک تحریم خود کرده مبتلا نموده و شهروندان را از دسترسی به واکسنی که می توانست از بحران موحود جلوگیری کند محروم کرده است.

حقیقتا لزومی نداشت انزوای بین المللی ایران به حوزه واردات واکسن هم کشیده شود، ولی متاسفانه حاکمیت با یک نگاه پارانویا به واکسن‌های اروپایی و آمریکایی نگریست و این رویکرد غلط در سیاست خارجی، با سوءمدیریت در سیاست داخلی همراه شد و انزوای اقتصادی و بانکی کشور هم مزید بر علت شد و نهایتا فاجعه آفرید. اکنون تلفات کرونا در کشور از روزی 400 نفر گذشته است و این رقم می تواند به 800 نفر برسد و هرچند دولتی‌ها میخواهند همه چیز را به رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی تقلیل دهند، ولی مردم سوءمدیریت در سیاست داخلی و پارانویا در سیاست خارجی را مسئول فاجعه کرونا در کشور می‌دانند.