به اشتراک بگذاریدطرح موسوم به جراحی اقتصادی حاشیه‌های زیادی داشته و معلوم نیست پیکر بیمار اقتصاد کشور از این جراحی جان سالم به در ببرد. دولت جامعه را به 10 دهک تقسیم کرده و بر اساس مصوبه مجلس، باید به دهک‌های اول تا سوم، 400 هزار تومان، و به بقیه دهک‌ها 300 هزار تومان یارانه تعلق گیرد. دولت رئیسی ابراز امیدواری کرده که حذف ارز 4200 تومانی و قیمت‌گذاری دستوری کالاها بخشی از اصلاحات اقتصادی است که در دولت سیزدهم کلید خورده است. ماهیت و اجرای جراحی اقتصادی با انتقادات زیادی روبرو شده و بسیاری از اقتصاددانان می گویند اقدامات اخیر دولت اصلاحات اقتصادی محسوب نمی شود، بلکه تنها واکنش انفعالی است که به وخیم‌تر شدن وضعیت اقتصادی خواهد انجامید.
در کنار انتقاداتی که به مسائل تکنیکی حذف ارز 4200 تومانی و یارانه‌ها می‌شود، موضوع لزوم اصلاحات در سیاست خارجی هم طرح می شود و این مهم یادآور می گردد که تا زمانی که ما تغییراتی اصولی در نحوه تعامل خود با کشورهای همسایه و جامعه بین‌الملل ایجاد نکنیم، نمی‌توانیم مشکل نقدینگی و تورم را رفع کنیم و از رشد پایدار اقتصادی هم خبری نخواهد بود. خروج از انزوای بین المللی به معنی جذب سرمایه خارجی است که از نان شب برای اقتصاد در حال احتضار ما واجب تر است. استراتژی نگاه به شرق هم تا زمانی که در تقابل با ارتباط با غرب ریل بندی شود، به جایی نخواهد رسید، کما اینکه اکنون هم روسیه و هم چین، ترجیح داده‌اند با رقبای اقتصادی و سیاسی ما وارد تجارت شوند و خبری از حضور آنها در ایران نیست.
بسیاری از ناظران مسائل اقتصادی ایران معتقدند که بودن عملی شدن اصلاحات در حوزه سیاست خارجی، نمی توان دست به جراحی اقتصادی زد و اصلاحات در این حوزه به جایی نخواهد رسید. البته این امر به معنی اولویت اصلاحات سیاسی بر اصلاحات اقتصادی نیست، ولی به هرحال این دو باید دستکم در کنار هم صورت گیرد. همانطور که علی ماجدی، سفیر سابق کشورمان در آلمان یادآور شده، بدون افزایش رشد تولید ناخالص داخلی و افزایش درآمد ارزی کشور، هرگونه جراحی اقتصادی نه‌تنها نتیجه‌بخش نخواهد بود، بلکه ممکن است آثار اجتماعی ناگواری پیش آورد. در این شرایط، گفتمان سیاست خارجی باید مبتنی بر تنش‌زدایی، تعامل و تفاهم باشد که لازمه این کار احیای برجام و پذیرش FATF است. زمانی‌که رشد تولید ناخالص داخلی یک کشور ثابت یا منفی باشد، هر کاری هم انجام دهید، نرخ تورم و بیکاری افزایش پیدا خواهد کرد. از این روست که اگر ما بخواهیم یک اقتصاد موفق داشته باشیم، باید یک سیاست خارجی کاملاً تنش‌زدا را در پیش بگیریم. زمانی‌که با جهان خارج کار کنیم سرمایه‌های خارجی وارد کشور می‌شود، متعاقب آن نفت به فروش می‌رسد و تولید ناخالص داخلی افزایش پیدا می‌کند و در نتیجه سطح زندگی مردم بهتر خواهد شد.
عبدالناصر همتی، رئیس پیشین بانک مرکزی کشور در انتقاد از سیاست جراحی اقتصادی دولت رئیسی گفته که طی یک سال گذشته و در پی کاهش فشارهای حداکثری و نیز افزایش قیمت نفت، شاهد بودیم که درآمدهای ارزی حاصل از نفت و گاز، به بیش از 20 میلیارد دلار رسید که تقریبا سه برابر درآمدهای ارزی مربوطه در سال 1399 بود. برغم این درآمدها، وعده های دولت آقای رئیسی عملی نشد و آثار تورمی آنچه که جراحی اقتصادی نامیده شده هم خود را در آمار تورم خرداد و تیر نشان خواهد داد. البته باید توجه داشت که هرچند که درآمد نفتی کشور به 20 میلیارد دلار سال رسیده، ولی با توجه به اینکه وضعیت برجام در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، چشم‌انداز فروش نفت و درآمدهای ارزی کشور وضعیت نامشخص دارد و بعید است که میزان عایدی صادرات نفتی ما، حتی به کسری از عواید سال 2017 برسد. در آن زمان و پس از امضای برجام بود که ما موفق شدیم روزانه 2.5 میلیون بشکه نفت صادر کنیم، یعنی ساله بیشتر از 90 میلیارد دلار درآمد ارزی.
با بررسی گزینه‌های مختلف می‌توان دریافت که ما چاره های جز تنش زدایی در حوزه سیاست خارجی و تعامل نزدیک با جامعه جهانی نداریم. در این تعامل البته هم شرق و هم غرب باید جای بگیرد و سیاست نگاه به شرق اگر به معنی دوری و تقابل با غرب نباشد، جواب خواهد داد. طی چند سال گذشته اما ما نگاه به شرق را در تقابل با غرب تعریف کردیم و اکنون به جایی رسیده ایم که نه روسیه و نه چین، وارد سرمایه گذاری در کشورمان نشده اند. سال گذشته و پس از سفر رئیس جمهوری به روسیه، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد گفت که این سفر برای امضای قرارداد 15 میلیارد دلاری آب‌شیرین‌کن‌های هسته‌ای و خرید هزار لوکوموتیو و قراردادهای مشترک برای ساخت پالایشگاه و سوئیفت‌های مالی به روسیه بوده است. و رستم قاسمی، وزیر راه و شهرسازی نیز گفت روسیه در پروژه‌های حمل‌ونقلی زیادی از‌جمله راه‌آهن مهم آستارا-رشت سرمایه‌گذاری کند. از سوی دیگر، جواد اوجی، وزیر نفت، گفته بود که قرار است چینی‌ها 15 تا 20 میلیارد دلار در میادین نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کنند و گفته شده بود که قرار است در یک تعامل تهاتری، چینی‌ها به جای نفت در بخش مسکن ایران سرمایه‌گذاری کنند یا اینکه دانش و فناوری خود را به این بخش منتقل خواهند کرد.
اکنون بعد از گذشت نزدیک به یک سال، هیچ یک از این وعده های فوق عملی نشده و در مقابل شاهدیم که چین سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای در کشورهای عربی داشته است. گزارش‌ها حاکیست چین بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار عراق بوده و بغداد یکی از بزرگ‌ترین ذی‌نفعان طرح کمربند و جاده پکن در سال گذشته میلادی است که 10.5 میلیارد دلار برای پروژه‌های زیرساختی شامل نیروگاه‌های برق و فرودگاه دریافت می‌کند. پیشتر هم یادآور شده بودیم که چین با همه جانبه گرایی در خاورمیانه، تعاملات گسترده ای با کشورهای مختلف - از ترکیه گرفته تا اسرائیل - دارد و در این میان ایران با محدود کردن گزینه های خود، عملا از صحنه تجارت بین الملل رانده، و از حداکثرسازی ظرفیت های تجاری خود با چین هم بازمانده است.
