آذر ماه سال گذشته بود که رئیس جمهور کشورمان در دیدار با ایرانیان مقیم ترکمنستان گفت ایرانیان مقیم خارج از کشور شهروند جمهوری اسلامی ایران هستند و سفارتخانه های کشورمان در سراسر جهان، باید زمینه رفت و آمد، اشتغال و سرمایه‌گذاری آنان را در ایران تسهیل کنند. از زمان هاشمی رفسنجانی به این سو، همه دولتها دستکم در حرف از بازگشت سرمایه های مادی و معنوی ایرانیان به کشور سخن گفته اند، ولی درعمل نه تنها این مهم عملی نشده، بلکه شاهد روند معکوس بوده‌ایم و هرسال، رقم فرار سرمایه از سال قبل بیشتر می شود. ثروت ایرانیان مقیم خارج کشور در سال حدود 4 تا 6 هزار میلیارد دلار برآورد می‌شود ولی این ایرانیان به هیچوجه حاضر به وارد کردن سرمایه خود به ایران نیستند که این امر به علت عدم امنیت سرمایه در کشور است که ریشه در سیاست های غلط داخلی و سیاست تنش‌زای خارجی ما دارد.
بر اساس آمارهای بانک مرکزی، طی یک دوره پانزده ساله (بین سال‌های 84 تا 99)، بیش از 170 میلیارد دلار سرمایه از کشور خارجه شده است که به طور متوسط، معادل خروج سالانه 11.5 میلیارد دلار بوده است. بالاترین رقم مربوط به سال 96 است که خروج سرمایه به حدود 20 میلیارد دلار رسید. این در حالیست که پیشتر مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران گفته بود فقط در ظرف دو سال، 100 میلیارد دلار سرمایه موجود در ایران، از کشور خارج شده است. البته باید توجه داشت که این آمارها، منعکس کننده رقم دقیق خروج سرمایه نیست و باید در این محاسبه، بخشی از ارزهای انتقال‌یافته برای واردات کالا را نیز ملحوظ داشت. برای مثال، آمارهای سال 1390 نشان می دهد که خالص حساب سرمایه، بیش از 90 میلیارد دلار بوده است. این عدد بدان معنی است که خروج سرمایه از کشور تنها در یک سال، حدود یک چهارم تولید ناخالص داخلی آن سال (بالغ بر 380 میلیارد دلار) بوده است. همانطور که محمد مهدی حاتمی تحلیل کرده، در کنار هم قرار دادن این داده‌ها نشان می‌دهد که حتی در سال‌های به نسبت آرام‌تر میانه دهه 80 شمسی، خروج سرمایه از کشور در جریان بوده است.
گزارشها حاکیست همکنون دولت تصمیم دارد قوانینی در حوزه حمایت از سرمایه گذاری ایرانیان مقیم خارج تدوین کند و مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در آخرین پژوهش خود در این رابطه نتیجه گرفته این گروه از هموطنان می‌توانند ظرفیت‌های مهمی برای ورود ارز به کشور از طریق سرمایه‌گذاری‌های مستقیم در طرح‌های داخلی و کمک به راه‌اندازی مشاغل جدید داشته باشند. برآورد می‌شود که ثروت ایرانیان مقیم خارج کشور حدود 4 تا 6 هزار میلیارد دلار باشد که دستکم ده برابر تولید ناخالص داخلی ایران است. برغم تمایل دولت، باید توجه داشت که همان عاملی که باعث فرار سرمایه می شود، از ورود سرمایه ایرانیان مقیم خارج نیز جلوگیری می کند، یعنی همان عدم امنیت سرمایه که ریشه در سیاست های اقتصادی داخلی و نیز سیاست خارجی تنش‌زای ایران دارد.
سرمایه به طور طبیعی به جای امن می رود و این روند را با بخشنامه و ابلاغیه نمی توان تغییر داد. در واقع بخش زیادی پول های فراری از ایران، به حوزه مسکن در خارج از کشور مهاجرت می کند. طبق گزارش مرکز آمار ترکیه، ایرانیان در سال گذشته رتبه اول خرید مسکن را در آن کشور داشته‌اند و با پرداخت 2.7 میلیارد دلار، 10 هزار و 713 قطعه مسکن خریداری کرده اند. در همین حال ایرانیان رتبه دوم تاسیس شرکت را نیز در ترکیه به خود اختصاص داده‌اند و نزدیک به هزار شرکت (با سرمایه گذاری نزدیک به 500 میلیون دلار) در آن کشور تاسیس کرده‌اند. مجتبی یوسفی، نماینده اصولگرای مجلس در حساب توئیتری خود نوشته بود: «پس از نقش ایران در عدم سقوط دولت اردوغان در کودتا، این بار ایرانیان با خرید ملک، ترکیه را از ورشکستگی نجات دادند. از سال 97 تا 99، معادل 7 میلیارد دلار ارز برای خرید ملک در ترکیه از کشور خارج شده است.»
آیا اگر کارآفرین داخلی شاهد تصویب قوانین خلق الساعه و دست و پاگیر نمی‌بود و سیستم بانکی کشور با مشکلات انتقال پول مواجه نمی شود و خود نگران تحریم ها نمی بود، آیا باز هم شاهد فرار سرمایه ایرانی به کشورهای دور نزدیک می بودیم؟
بخش دیگری از خروج بی بازگشت سرمایه از کشور هم در قالب «توریسم یک طرفه» ظهور می کند. اینکه شهروندان یک کشور به خارج سفر کرده و در کشور میزبان پول خرج کنند، می‌تواند به معنی بالا بودن سطح رفاه مسافران باشد. در ایران اما وقتی صحبت از گردشگری به کشورهای همسایه - و به طور خاص سفر به ترکیه - می شود، ما با گردشگری یک طرفه روبرو هستیم که در آن، ما تنها مسافر صادر می کنیم ولی مسافر خارجی که در کشورمان پول خرج کند، وارد نمی کنیم. استقبال گردشگران ایرانی از سفر به ترکیه به‌حدی است که هموطنان ما به طور پی در پی، بیشترین تعداد توریست خارجی را در ترکیه به خود اختصاص می دهند. گزارش ها حاکیست ایران در سال 2019 در رتبه ششمین و در سال گذشته در جایگاه پنجمین کشور مبدأ صنعت گردشگری ترکیه قرار گرفت. در اواخر سال گذشته و پیش از آغاز تعطیلات نوروزی پیش‌بینی شد که امسال بیش از 2 میلیون نفر گردشگر ایرانی به ترکیه سفر کنند.
مطابق منابع ترکیه، سال آینده میلادی، تعداد توریست‌های ایرانی از 2.5 میلیون نفر نیز فراتر خواهد رفت. آمارها حاکی از آنست که در طول یک سال اخیر، 4 میلیارد و 800 میلیون دلار منابع ارزی ایران به اقتصاد این کشور وارد شده است که این رقم در واقع شامل 910 میلیون دلار حاصل از محل سفر یک‌میلیون و 90 هزار گردشگر ایرانی، 2.7 میلیارد دلار حاصل از هزینه خرید 10 هزار و 713 هزار فقره واحد مسکونی و 492 میلیون دلار ناشی از تأسیس 984 شرکت در این کشور است.