به اشتراک بگذارید«این معماری جدید که مبتنی بر توانایی‌های مشترکی است که ما در حال ساختش هستیم، باعث ارعاب و بازدارندگی علیه دشمنان اصلی ما می باشد که در این میان، ایران و گروه های نیابنی‌اش، از مهترین مصادیق این دشمنان محسوب می‌شوند.» این سخنانی بود که وزیر امور خارجه اسرائیل در اجلاس نقب در کنار همتایانش از کشورهای امارات، بحرین، مراکش، مصر و آمریکا عنوان کرد. هرچند وزیر امور خارجه کشورمان، اجلاس نقب را خیانتی بزرگ به آرمان فلسطین دانست ولی باید توجه داشت که فلسفه وجودی این نشست مقابله با تهدیدهای ایران بوده و ما عملا به عامل اتحاد کشورهای عرب و اسرائیل تبدیل شده‌ایم.
اکنون وقت آن نیست که به تحقیر رهبران عرب بپردازیم و ذهنیت آنها را ناشی از فساد حاکمیتی یا تبلیغات رژیم صهیونیستی قلمداد کنیم. جدای از اینکه ریشه این اتحاد جدید منطقه‌ای علیه ایران چیست، نتیجه این نوع اتحاد به سود ایران نیست و ما باید با واقع‌گرایی با تحولات منطقه‌ای برخورد کنیم. یکی از معدود چشم‌اندازهای روشن برای ما، احیاء برجام است که متاسفانه در این مسیر هم، اراده سیاسی لازم را به خرج نمی‌دهیم، ولی به هرحال، احیاء برجام به طور غیرمستقیم بر تنش‌زدایی منطقه‌ای تاثیر خواهد گذاشت. قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه می‌گوید: همکنون سیاست خارجی گروگان برجام و برنامه هسته‌ای ایران است و همین باعث شده که روابط ایران و کشور های غربی و همچنین کشورهای عربی منطقه دچار مشکل شود. ما اختلافاتی جدی با کشور های عربی پیدا کرده ایم که این اختلافات باعث شده است از نگاه جوامع عربی ایران تهدیدی فوری برای کشور های عربی خلیج فارس تلقی شود. مساله رابطه ایران با کشور های غربی و مساله ایران و کشور های عربی دو موضوع جداگانه ولی به هم پیوسته است. تا وقتی در این دو محور یا هر کدام تشنج وجود دارد در هر دو سطح دچار مشکل خواهیم بود.
پیشتر هم گفته‌ایم که احیاء برجام یک ضرورت اقتصادی برای ما محسوب می شود و ضرر تحریم های نفتی، روزانه بالغ بر 250 میلیون دلار است. البته علاوه بر منافع اقتصادی، احیاء برجام می تواند علامتی بر عادی سازی روابط ما با غرب باشد و این امر، پیام قدرتمندی به کشورهای منطقه خواهد داد. اگر ما به سرعت در راستای احیاء برجام حرکت نکنیم، هم مشکلات اقتصادی داخلی را حادتر کرده این و هم به قدرت گرفتن ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران دامن زده ایم. به قول احمد زید آبادی، اگر در روند كنوني تغييری پديد نيايد، جمهوري اسلامی به زودی خود را در مقابل جبهه وسيعی از كشورهای منطقه خواهد يافت كه عمده هدف‌شان همكاری امنيتی و نظامی و اقتصادی به منظور تحت فشار گذاشتن بی‌سابقه ايران است.
اکنون با توجه به افزایش قیمت حامل‌های انرژی، صادرکنندگان اصلی نفت شاهد افزایش درآمدهای ارزی خود هستند. برای مثال درآمد نفتی عراق طی یک ماه گذشته به بالاترین میزان خود طی 50 سال اخیر رسیده است و از مرز 11.5 میلیارد دلار گذشته است. درآمد نفتی ما هم در ماه گذشته می توانست از مرز 7.5 میلیارد دلار بگذرد، اگر برجام را امضا کرده بودیم و اگر صادرات نفت خودمان را به میزان صادرات سال 2017 رسانده بودیم. اکنون هم نباید فرصت را از دست داد و نباید دچار اشتباه محاسبه شد.
البته در کنار امضاء برجام، بازنگری در نحوه تعاملات منطقه‌ای هم می‌تواند ائتلاف ضدایرانی منطقه را تضعیف کند. اکنون عراق و قطر تلاش می‌کنند بین ایران و کشورهای عربی وساطت کنند. در این راستا گفته می شود که نخست‌وزیر عراق، در خصوص مساله خروج سپاه از لیست سیاه آمریکا ابتکار عملی ارائه کرده که شامل تنش‌زدایی مرحله‌ای بین ایران و آمریکا با هدف خروج سپاه از لیست تروریستی خواهد بود. قطر هم به دنبال نوعی ترتیبات امنیتی منطقه‌ای پسابرجامی با حضور ایران و کشورهای عربی منطقه است. مقامات قطر پیشنهاد کرده‌اند بعد از احیاء برجام، بین ایران و کشورهای عربی نوعی توافق بر سر مسائل منطقه‌ای حاصل شود. این تلاشها نقاط مثبتی است که باید از سوی مقام های کشورمان مورد استقبال قرار گیرد و با اراده سیاسی برای تنش زدایی همراه باشد.
از سوی دیگر، همانطور که ناظران مسائل سیاسی تاکید کرده‌اند، روسیه طبعا متمایل به عرضه بیشتر نفت و گاز (یعنی سهم ایران) به بازار به طور قانونی نیست. قطع نظر از اینکه اقدامی در این باب انجام داده باشد یا نه واقعیت، این است که در شرایطی که جنگ تا حدی فرسایشی شده و تنها اهرمی که به غرب و به خصوص اروپا فشار می‌آورد گاز و قیمت نفت است، انگیزه مسکو برای به نتیجه رسیدن مذاکرات در کوتاه‌مدت کاسته شده است. قاسم محبعلی درباره چشم انداز تحولات پیش رو در سال جدید می‌گوید: به نظر نمی‌رسد برجام توافقی همه‌جانبه باشد بلکه حداکثر توافقی موقت برای کنترل شرایط خواهد بود، شاید اروپاییان و آمریکاییان علاقمند باشند که ایران را از تحریم خارج کنند تا فشارها را بر روسیه افزایش بدهند. این معادله ای است که روس ها به شدت نسبت به آن بی علاقه و مخالف هستند توافق برجام فشار ها را بر روی روسیه افزایش می دهد و پارادوکسی که ایجاد شده است رسیدن به توافق را دچار مشکل کرده است. محبعلی می افزاید: مساله دیگری که دنیا با آن روبرو است مساله حمله روسیه به اوکراین است. به نظر می رسد روس ها به اهداف خود نرسیده اند و بعید است شانسی برای توفیق در اوکراین داشته باشند. شاید توافقاتی صورت بگیرد و این جنگ موقتا متوقف شود ولی آثار آن در روابط بین الملل بسیار است و بر سیاست خارجی ایران نیز تاثیر خواهد گذاشت، چون ایران بر اسب بازنده شرط بندی کرده بود.
