اولین سفر خارجی نخست وزیر عراق به ایران در حالی صورت گرفت که هر دو کشور مصمم به توسعه روابط تجاری با یکدیگر و بهبود شرایط اقتصادی خود هستند. در حال حاضر میزان تبادل تجاری بین دو کشور حدود 12 میلیارد دلار است، اما آقای روحانی پس از ملاقات با آقای کاظمی اعلام کرد تهران و بغداد مایل به افزایش تبادلات تجاری خود به میزان 20 میلیارد دلار هستند.

برغم اهمیت تعاملات تجاری دو کشور، آنچه سرنوشت روابط درازمدت دو کشور را تعیین میکند، پارادایم سیاسی خارجی ایران در عراق است. پس از سقوط صدام، ما یک پارادایم «حامی محور» (clientelism) را در عراق پیگیری کرده ایم و از نیروهایی در صحنه سیاسی آن کشور استفاده نموده ایم که مستقیما از ما خط گرفته‌اند. هرچند این رویکرد موفقیت‌های قابل توجهی برایمان داشته، ولی به ایران هراسی در عراق نیز دامن زده است و بنظر نمی رسد در درازمدت قابل پیگیری باشد. آیا با قدرت گرفتن الکاظمی، امکان چرخش پارادایم از سوی ما وجود دارد؟ تاکید رئیس جمهوری و مقام معظم رهبری بر استقلال و عدم دخالت در امور داخلی عراق، شاید اولین نشانه‌ها از تغییر پارادایم حامی محور باشد، ولی باید توجه داشت که هنوز در این حوزه، حرف آخر را دکتر ظریف و دستگاه دیپلماسی ما نمی‌زنند.

نگاهی به متن سند همکاری 25 ساله ایران و چین نشان می دهد که هم موافقان و هم مخالفان، درباره آثار مثبت و منفی این توافق اغراق می کنند. سند همکاری 25 ساله با چین همچون دیگر یادداشت‌های تفاهم در کلیات خلاصه شده و کسی از جزئیات سخنی نمی‌گوید و سکوت مقام‌های پکن هم معنادار است. در این میان بنظر می‌رسد مقام های کشورمان هم بدشان نمی‌آید درباره اهمیت این سند مبالغه کنند تا در این وانفسای انزوای اقتصادی و سیاسی، امیدها برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی را زنده کنند.

واقعیت این است که بزرگ‌نمایی‌هایی که درخصوص همکاری‌های چین و ایران صورت گرفته، حاکی از آنست که جامعه ما به شدت تشنه خبرهای تازه در حوزه سرمایه گذاری است و در این خصوص آماده پذیرش هر نوع شایعه ای هم میباشد.

دیدار سال گذشته سفیر سوریه در تهران با دبیر شورای عالی مناطق آزاد تجاری و عزم دو کشور برای همکاری های اقتصادی، پیش آغاز تصمیم حاکمیتی برای راه اندازی منطقه آزاد تجاری ایران و سوریه بود که در حال حاضر چگونگی راه اندازی، نحوه مالکیت و مدیریت آن توسط بخش خصوصی مورد بررسی است.  یکی از دلائل عنوان شده برای چنین همکاری عضویت سوریه در سازمان های بین المللی و منطقه ای و توافقنامه هائی است که دولت دمشق با کشورهای عربی به امضا رسانده که گفته می‌شود برای ایران فرصت های اقتصادی بسیاری را فراهم خواهد نمود.

البته باید توجه داشت که به علت سیاست‌های دولت‌محور سوریه در حوزه اقتصاد، چالش های زیادی در روند فعالیت مناطق آزاد تجاری در سوریه وجود دارد و از همین رو، باید ابتدا، مدل همکاری با سوریه را مشخص کنیم. این مدل همکاری باید به گونه ای باشد که حداکثر آزادی و امکان ادامه فعالیت برای بخش خصوصی تضمین شود زیرا در غیر این صورت، هم دولت ما و هم دولت سوریه در پی مصادره دستارودهای تجاری بخش خصوصی مستقل برخواهند آمد.

رئیس محترم مجلس آقای قالیباف در اولین مواجهه مجلس یازدهم با دکتر ظریف گفت توقع وی حداقل این بوده که نهاد تحت رهبری ایشان، وزارت امورخارجه و تجارت بین‌الملل باشد، چراکه امروز کشور در جنگ اقتصادی است و اگر نمی‌توانیم سرمایه خارجی جذب کنیم، دستکم پول ملت ایران که در نزد بعضی از کشورها باقی مانده، به کشور بازگردانده شود... قرار بود که بحث تجارت بین الملل، محور فعالیت های وزارت امور خارجه باشد و دکتر ظریف نیز، هم در ابتدای دولت یازدهم و هم در ابتدای دولت دوازدهم بر «دیپلماسی تجارت محور» تاکید کرده بود. در عمل اما، وزارت امور خارجه ابتکار عمل را از دست داده و به جای دیپلماسی تجاری، بیشترین انرژی دکتر ظریف مصروف دفع حملات و حفظ حداقل‌ها در حوزه سیاست خارجی شده است.

در همین حال نگاهی به ادبیات و واکنش‌های وزارت امور خارجه نشان می‌دهد که تنش زدایی دیگر در اولویت سیاست خارجی کشور قرار ندارد. عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه درباره علت آتش سوزی ناو آمریکا در سواحل سن دیگو گفته: «این موضوع خیلی ارتباطی با ما پیدا نمی کند...باید بررسی شود که آیا یوزپلنک‌های آمریکایی این مسئله را به عهده نگرفتند؟!» هدف موسوی از بکارگیری این لحن چیست؟ مواضعی این‌چنینی تنها به سود جنگ طلبان داخلی و خارجی تمام می شود و هیچگونه توجیه دپپلماتیک و سیاسی ندارد.